Dolby
Dolby Laboratories
1965 senesinde İngiltere’de Ray Dolby tarafından kurulan ve 1976 senesinden beri ABD’de yerleşik olan Dolby Laboratories şirketi önce analog ses kayıtlarının gürültüsünü azaltma yöntemleri, sonra analog ve nihayet de dijital çevresel ses formatları üzerinde uzmanlaşmıştır. Kasetçalarda yaygın olan Dolby B ve bu sistemin geliştirilmiş versiyonu olan Dolby C sistemi yüksek fiyatlı kasetçalarların hemen hemen tamamında standart olarak kullanılmaktaydı. CD üzerinden dijital ses çekimlerinin yaygınlaşmasıyla kasetçalarlar ve böylece gürültü azaltıcı uygulamalar genel olarak piyasadan silinmiştir.
İlk analog çevresel (Surround) ses formatı
Dolby firması tarafından üretilen ilk analog çevresel ses formatının adı Dolby Surround’du. 1982 senesinde piyasaya sürülen bu sistemle kodlama yoluyla bir stereo ses şeridinin iki kanalı üzerine dört kanal çevresel ses kaydedilebiliyordu. Dolby Surround için en az dört hoparlör gereklidir. Oda sesi iki ön hoparlör, bir orta hoparlör ve bir arka oda hoparlörünün pozisyonlandırılmasıyla meydana gelmektedir. Olması durumunda dahil edilebilecek bir bas hoparlörü kendi kanalına sahip olmayacaktır ve bunun yerine sinyal bir alçak geçirgen filtreyle oluşturulmaktadır. Dolby Surround-ses kayıtları Dolby Surround ses veremeyen alt sistemlere de uyumludur. Fakat çekim esnasında meydana gelen bir faz kaydırması nedeniyle böyle bir durumda dahi belirli bir çevresel ses meydana gelmektedir.
Dolby Pro Logic
Buna karşın 1987 yılında piyasaya sürülen Dolby Pro Logic istenen her stereo kaynaktan sanal çevresel ses meydana getiriyordu. İlk versiyonunda Dolby Pro Logic de Dolby Surround gibi dört hoparlörle çalışıyordu. 2000 yılında piyasaya sürülen Dolby Pro Logic II ise iki ön ve üç arka hoparlörden ve bir bas hoparlöründen meydana gelen 5.1-sistemi, Pro Logic IIx 6.1- ve hatta 7.1-sistemi ve Dolby Pro Logic IIz ise nihayet 9.1-sistemi besliyordu. Pro Logic örneğin klasik müzik çalındığında sadece tek bir stereo kaynak olsa bile olağanüstü gerçekçi bir konser salonu atmosferi meydana getirebilmektedir.
Dolby Digital
Dolby şirketi ilk defa 1991 yılında ilk dijital çoklu kanal ses kodlama sistemi olan ve çevresel ses formatı Dolby Digital olarak kullanıma giren Dolby AC-3‘ü piyasaya sürmüştür. Başlangıçta uzun metrajlı filmler için düşünülen ve sinema gösterimlerinde kullanılan ses formatıyken 1995 senesinde entegre Dolby Digital’li tüketici ürünleri ve Dolby Digital ses şeritli CD’ler de çıkmıştır. Böylece Dolby, rakibi olan DTS Digital Surround sisteminin yaklaşık bir yıl önüne geçmiştir. Analog Dolby Surround’e kıyasla ses farkı inanılmazdır, zira ilk defa birbirinden bağımsız gizli kanallar kullanılmıştır. Dolby Digital azami 5 hoparlör ve bir derin bas hoparlörüyle 5.1 sistemi olarak yapılandırılabilmektedir. Burada ilk beş hoparlör 20 Hz ile 20 kHz arasında bulunan tüm frekans genişliğini yansıtırken derin bas hoparlörü (Subwoofer) 20 Hz ile 120 Hz arasındaki kalın seslerle sınırlıdır. Dolby Digital’de kullanılan kodlama yöntemi AC-3 kayıplıdır. Veri miktarlarını mümkün olduğunca düşük tutmak için insan kulağının algılayamayacağı frekanslar filtrelenerek çıkarılmaktadır.
Dolby Digital’in geliştirilmiş sürümü olan Dolby Digital EX iki art hoparlör yerine üç art hoparlör desteklerken, üçüncü bir gizli art kanal eklenmemektedir ve bu kanal bunun yerine mevcut iki art kanaldan bir matris sayesinde meydana getirilmektedir.
Dolby TrueHD
Dolby şirketi ilk defa 2005 yılında tamamen kayıpsız çalışan ve Blu-ray disklerinde ve HD DVD’lerde kullanılmak üzere tasarlanan Dolby True HD isimli ses kodlayıcısını piyasaya sürmüştür. Dolby TrueHD, DVD audio formatında da kullanılan MLP-kodlayıcısına (Meridian Lossless Packing) dayanmaktadır. Bu kodek tarafından sekiz gizli ses kanala, 96 kHz örnekleme frekansına ve 18 Mbit/sn azami aktarma hızına sahip 7.1 sistem desteklenmektedir.
Başka çevresel ses (Surround) formatları
Dolby şirketi, ev sinemasına ait çoklu kanal formatlarının yanında cep telefonları, bilgisayarlar veya kulaklıklarda kullanılacak çeşitli formatları da piyasaya sürmüştür. Dolby Headphone sıradan stereo kulaklıklarda sanal 5.1-çevresel ses üretmektedir, Dolby Axon bilgisayar oyuncularına yönelik çevresel sesli chat programıdır, Dolby Mobile de cep telefonları ve akıllı telefonlarda kullanılmak üzere tasarlanan çevresel ses teknolojisidir ve Dolby Home Theater v4 ise Notebooklarda çevresel ses sağlamaktadır. Dolby Home Theater v4 formatının önemli bileşeni, her bir ses sinyalini bir bilgisayarda veya oyun konsolunda gerçek zamanlı olarak bir 5.1-Dolby-Digital-Sinyaline dönüştüren Dolby Digital Live teknolojisidir.